17-01-2025

Tijd voor een goed gesprek - het belang van kritisch denken

Danny Greefhorst

Er gaat in de praktijk van alles mis als we met elkaar samenwerken. We zijn ons onvoldoende bewust van de manier waarop we denken en communiceren en wat daarin kan gebeuren. Ons denken is gebaseerd op allerlei vooronderstellingen en gevoelig voor denkfouten. Als we iets zeggen zijn we geneigd te generaliseren en ideeën en interpretaties als feiten te presenteren. We neigen al snel tot oordelen, gebaseerd op verkeerde aannames. Ontvangers redeneren vanuit hun eigen context, gebaseerd op hun eigen kennis en overtuigingen. Los van dit alles spelen ook ego en belangen een rol, en is de vraag of je een eerlijk verhaal krijgt.

Wat zou het fijn zijn als we vaker goede gesprekken zouden hebben. Gesprekken waarbij we ons veel meer bewust zijn van onze subjectiviteit en waarin we de tijd nemen om elkaar goed te begrijpen. Een belangrijke kern daarvoor is kritisch denken. Het is een vaardigheid die ons in staat stelt om op een meer gestructureerde manier tot oordelen te komen en waarbij we ook goed kunnen uitleggen hoe we tot deze oordelen zijn gekomen. In deze blog beschrijf ik daarvoor de aspecten van kritisch denken, zoals beschreven in het boek "kritisch denken over digitalisering" dat vorig jaar is gepubliceerd.    

Reflecteren

Kritisch denken gaat ervan uit dat je boven de materie uitstijgt. Dat je nadenkt over eerdere ervaringen en je handelen daarin om tot nieuwe inzichten  te komen. Het betekent ook dat je in staat bent om aan te voelen dat zaken die gezegd of gedacht worden om speciale aandacht vragen, en je niet overgaat tot geautomatiseerd gedrag. Je moet je bewust zijn op dat wat anderen zeggen, maar ook op je eigen gedachten en mentale processen. Reflectie is ook iets dat je samen kunt doen, waarbij je terugkijkt naar wat er in een groepsproces is gebeurd.

Eerst begrijpen

Voordat je kritisch kunt zijn over dat wat een ander zegt zul je een ander (en jezelf) eerst voldoende moeten begrijpen. De kans is groot dat een ander woorden of zinsconstructies gebruikt die niet direct duidelijk zijn of die je op meerdere manieren kunt interpreteren. Een logische start in een dialoog is dan ook een fase waarin je elkaars taal probeert te begrijpen. Luister, vat samen in je eigen woorden om te bepalen of je het goed hebt begrepen en vraag door. Doorvragen is een manier om de ander beter te begrijpen en te laten zien dat je werkelijk belangstelling voor het verhaal van de ander hebt. Leg mensen geen woorden in de mond.

Uitstellen van je eigen oordeel

Je bent vooral op zoek naar de waarheid. Als je uitgaat van je eigen aannames en oordelen, dan is de kans groot dat je vooral je eigen waarheid zal bevestigen. Dat betekent dat je zult moeten luisteren en de ander aan het woord moet laten. Mensen zijn vaak tijdens het luisteren al bezig met hun eigen reactie. Het gevolg is dat het eigen referentiekader in werking treedt. We horen wat we willen horen. Als je onvoldoende argumenten hebt dan kun je nog niet goed oordelen en zeker nog geen conclusie trekken. Houd daarmee rekening in de stelligheid waarmee je dingen zegt.

Stellen van kritische vragen

Kritische vragen zijn vragen waarmee je op zoek gaat naar de ideeën, aannames, overtuigingen en argumenten van een ander. Dat betekent in het algemeen dat je veel vragen wilt stellen. Vragen die met name gericht zijn op het achterhalen van de gedachten van de ander en dat waar ze op gebaseerd zijn.

Zoeken vanuit andere perspectieven

Een basisidee van kritisch denken is dat je ervan uitgaat dat je zelf niet per definitie over alle noodzakelijke kennis beschikt en dat de manier waarop je zelf naar de wereld kijkt niet de enige is. Je zult dus op zoek moeten naar andere mensen, die andere kennis hebben en op een andere manier naar de wereld kijken. Bepaalde problemen kunnen het best door een multidisciplinaire groep mensen worden opgelost.

Redeneren

Door het gebruik van de juiste argumenten kun je conclusies onderbouwen. Het is belangrijk dat je een valide redeneerlijn hebt en dat je de regels van goed redeneren volgt. Maak duidelijk welke argumenten je hebt gebruikt, hoe ze zich tot elkaar verhouden en welke regels je hebt gebruikt om bepaalde conclusies te trekken.

Baseren op feiten

Argumenten zijn pas echt iets waard als ze zijn gebaseerd op feiten. Gebruik daarom zoveel mogelijk argumenten die gebaseerd zijn op zaken die zijn bewezen, bijvoorbeeld op basis van wetenschappelijk onderzoek, op basis van concrete voorbeelden of door een andere vorm van bewijsmateriaal. Laat ook expliciet zien welke feiten je hebt gebruikt, door naar de bijbehorende bronnen te verwijzen.

Mocht je door deze blog geinteresseerd zijn in meer informatie over kritisch denken, dan raad ik je aan om het boek "kritisch denken over digitalisering" te lezen. Ik ben ook beschikbaar om hier met je van gedachten over te wisselen en te helpen om meer bewustzijn te creëren van het belang van deze vaardigheid.

Interessant? Deel het!
Illustratie stel je vraag
Meer weten over deze blog?

Neem contact op met ons, we vertellen er graag meer over!

© ArchiXL  |  KvK 05084421