Architectuur moet kennisintensief zijn

Kennis omvat de verzameling van overtuigingen die we als mens hebben; dingen die we zeker weten. We kunnen echter ook valse overtuigingen hebben; dingen die gewoon niet waar zijn. Wat dit bemoeilijkt is dat onze hersenen onszelf voor de gek houden, door onbewust aannames te doen om voor onszelf een volledig verhaal te maken. In dit blog item wil ik graag laten zien wat de relatie is tussen kennis en de producten die een architect oplevert.

Als we het hebben over kennis dat is het ook belangrijk om het onderscheid te maken tussen algemene kennis en context-specifieke kennis. Algemene kennis is een belangrijke basis voor iedere professional. De praktijk leert echter dat dit toch onvoldoende aanwezig is. Context-specifieke kennis gaat over de specifieke ontwikkelingen, doelstellingen, behoeften en keuzes in een organisatie. Beide vormen van kennis zijn relevant, maar wel heel verschillend van aard. In architectuurtermen verwacht je algemene kennis vooral in referentie-architecturen en context-specifieke kennis in enterprise- en solution-architecturen. Belangrijke valkuilen daarbij zijn het ontbreken van voldoende context-specifieke kennis, het ontbreken van algemene kennis en het hebben van verouderde kennis. Lezers van dat soort architectuurdocumenten denken snel dat er te weinig informatie in staat. De kans dat ze nog eens aankloppen bij het architectuurloket is dan erg laag.

Laten we daarom eens inzoomen op de genoemde valkuilen. Het ontbreken van context-specifieke kennis ontstaat als je je als architect onvoldoende hebt verdiept in de organisatie. Je hebt met te weinig mensen gesproken, te weinig documenten gelezen en te weinig gesprekken gevoerd over wat echt belangrijk is en welke keuzes gemaakt moeten worden. Het enige dat je dan kunt doen is dingen opschrijven die in de categorie “open deur” vallen en de meeste mensen dus al weten. Als de dit opschrijft in de vorm van architectuurprincipes dan kom je al snel op zaken zoals “hergebruik voor kopen voor maatwerk” en “gebruik maken van standaarden”. Ondanks dat er best goede ideeën achter deze principes zit, is de relevantie in de specifieke context al snel laag. Je maakt het nog erger als je ook nog eens gaat stellen dat er middels “comply or explain” zal worden gehandhaafd. Je brengt dan eigenlijk niets van waarde, maar vraagt mensen wel om allerlei inspanningen te doen om jou tevreden te stellen. Dat is een ongelijkwaardige relatie die mensen niet waarderen. Zorg daarom dat je als architect voldoende context-specifieke kennis in de aanbieding hebt. Geef antwoord op belangrijke vragen die spelen.

Voor referentie-architecturen is het ontbreken van context-specifieke kennis minder ernstig. Referentie-architecturen zijn van nature generieker van aard en moeten dus nadrukkelijk nog vertaald worden naar een meer specifieke context. Het wordt voor referentie-architecturen vervelend als ook de tweede valkuil opspeelt en dat wat er staat gewoon niet waar is. Als het gebaseerd is op valse overtuigingen. Als de architect zich daarvan niet bewust is maar wel open staat voor feedback van anderen dan is dat overkomelijk. Ernstiger is het als de architect willens en wetens zaken opschrijft waarvan hij zelf niet overtuigd is, met name als hij dan ook niet open staat voor feedback van anderen. Waarschijnlijk doet hij dat om te camoufleren dat hij eigenlijk te weinig kennis heeft. Uiteindelijk zal een dergelijke leugen altijd uitkomen en als een boemerang terugkeren. Het is daarom belangrijk om je als architect kwetsbaar op te stellen en aan te geven dat je iets ook niet weet. De architect moet vooral het proces faciliteren om de in de organisatie aanwezige kennis te mobiliseren en nieuwe kennis te creëren.

De laatste valkuil is dat de kennis verouderd is. Je kunt dit zien als een specifiek geval van de vorige valkuil. Hij is echter wel erg relevant omdat er op dit moment fundamentele veranderingen plaats vinden in de maatschappij en ons denken. Digitalisering is daarbij een belangrijke katalysator. Allerlei zaken die in het recente verleden nog als normaal en waardevol waren zullen dat in de toekomst niet meer zijn. In de context van architectuur zie je dat er in het verleden veel focus is geweest op het besparen van kosten door te standaardiseren en consolideren. Een belangrijke drijfveer daarbij was de financiële crisis. Meer algemeen komen we uit een tijdperk waarin winst en financieel resultaat een belangrijke drijfveer voor organisaties was. Er lijkt hierin een kentering gaande, waarbij er meer aandacht komt voor het welzijn van medewerkers, het creëren van maatschappelijke waarde en aandacht voor innovatie. Het moge duidelijk zijn dat dit om andere architectuurprincipes vraagt. Om te bedenken wat dat voor principes zijn zullen we een deel van onze overtuigingen los moeten laten en onszelf open stellen voor de nieuwe werkelijkheid. Dit is niet primair een rationeel proces, maar vooral ook een proces waarin ons gevoel en intuïtie een belangrijke rol spelen. 

Danny Greefhorst (dgreefhorst@archixl.nl) is directeur en principal consultant bij ArchiXL.