Effectieve architectuurprincipes

Architectuurprincipes zijn binnen de architectencommunity inmiddels aardig ingeburgerd geraakt als een goed stuurmiddel bij de inrichting van de informatievoorziening. Het zijn krachtige uitspraken die helpen om de langetermijndoelen in het oog te houden en de juiste ontwerpkeuzes te maken, ook als kortetermijnbelangen ons van koers af doen drijven. Maar in de praktijk merk ik dat architectuurprincipes veel minder effectief gebruikt worden dan zou moeten. Hoe komt dat? En, belangrijker nog, hoe kunnen we architectuurprincipes wel doeltreffend maken?

Een veel voorkomende reden voor het falen van architectuurprincipes is onbekendheid bij besluitvormer. Wanneer de principes worden opgesteld in de kamer van de architecten, en alleen als hoofdstuk in een dik document ter goedkeuring worden voorgelegd aan de CIO, kun je niet verwachten dat het management met die principes rekening houdt wanneer belangrijke besluiten genomen moeten worden. In het verlengde hiervan ligt onbegrepenheid. Het opstellen van een architectuurprincipe vereist creatief denkwerk en nauwkeurige analyses, en dat betekent dat het enkel publiceren van de principes in een eindrapport teveel inlevingsvermogen vraagt van de lezer. Hoe moet het wel? Stel principes op in workshopvorm waarbij architecten en besluitvormers –ja, liefst de raad van bestuur– gezamenlijk dat creatieve proces doorlopen, zodat allen de uitkomst echt begrijpen en zich eraan willen committeren.

Een ander probleem is dat veel architectuurprincipes los staan van de organisatiedoelstellingen. De onderbouwing is dan gebaseerd op louter architectuurafwegingen en sneuvelt als eerste wanneer er moeilijke beslissingen genomen moeten worden. Want het volgen van de architectuur kan op zichzelf nooit een reden zijn om iets te doen of juist te laten. Hoe voorkom je dit probleem? Stel de architectuurprincipes op uitgaande van de organisatiedoelstellingen. Vraag jezelf af wat essentieel is om een doelstelling te kunnen behalen en onderzoek of je daar een fundamentele uitspraak aan kunt verbinden. Voordeel van deze aanpak is dat die uitstekend past bij de hierboven genoemde workshopvorm. Management is immers eigenaar van de organisatiedoelstellingen en kan als geen ander de hier beschreven analyse helpen maken.

Een derde probleem is de hoeveelheid architectuurprincipes. Het ziet er mooi uit om een verzameling van tientallen of zelfs honderden principes in boekvorm te hebben, maar volledigheid staat effectiviteit in de weg. Als het gaat om richtlijnen die nauwgezet bewaakt worden door een team van architect-politieagenten, dan is volledigheid mooi. Maar als je wilt dat principes "tussen de oren" zitten van management en werkvloer, dan kun je er hooguit een handvol hebben. Mozes had destijds niet meer dan tien geboden en dat was niet zonder reden. Dat onthouden is al moeilijk genoeg (weet u ze nog alle tien?). Dus als u principes wilt die echt toegepast worden, beperk u dan in het aantal. Beter een vogel in de hand dan tien in de lucht!

Een laatste probleem dat ik hier noem is dat van de architectuurprincipes zonder kop of staart. Nog te vaak kom ik principes tegen in de vorm van abstracte "oneliners" die niemand kan uitleggen. Behalve de eerder genoemde onderbouwing is het van groot belang om uit te leggen wat de implicaties zijn van een principe. Een principe dwingt je in een bepaalde richting en wat die richting inhoudt, moet volstrekt duidelijk zijn. Wat doen we als gevolg van het principe wel en wat doen we niet? Welke acties moeten ondernomen worden.

Erwin Oord (eoord@archixl.nl) is principal consultant en partner bij ArchiXL.