Kritisch denken over digitalisering

We hebben als KNVI/DANW interessegroep kritisch denken van informatie op het DADD congres op 6 oktober een sessie georganiseerd om kritisch te kijken naar digitalisering. Aanleiding hiervoor waren een aantal sessies die we eerder over het onderwerp hadden georganiseerd.

In de interessegroep wilden we een beter zicht krijgen op de impact van digitalisering. We hebben ervoor gekozen om daarbij uit te gaan van het rapport "Toekomstverkenning Digitalisering 2030" dat voor de Nederlandse overheid is opgesteld. In dat rapport zijn vijf thema's benoemd die we als uitgangspunt hebben genomen. We hebben achtereenvolgens sessies georganiseerd over hebben we gediscussieerd over de impact van digitalisering op het verdienvermogen, (openbaar) bestuur en brede welvaart. Het resultaat van deze sessies is samengevat in een drietal posters.

We hebben na de eerste drie sessies een evaluatie gedaan om te bepalen of en hoe we verder zouden gaan. Onze belangrijkste observatie was echter dat als we kijken naar de resultaten van de sessies we eigenlijk niet iets verrassends zien. De impact lijkt vooral te gaan over zaken waar we in meer algemene zin tegenaan lopen met IT. Uiteraard wel aangevuld met recente ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie, aandacht voor privacy en big data. Als je er op die manier naar kijkt dan lijkt digitalisering gewoon een ander woord voor IT. We hadden daarnaast ook niet het gevoel dan meer sessies tot meer nieuwe inzichten zouden leiden. Het riep vooral de vraag op in hoeverre wel kritisch genoeg hadden gekeken. Dat was de aanleiding voor de sessie op het congres.

In de presentatie op het congres hebben we de resultaten van de eerdere sessies gepresenteerd en de kernvraag geponeerd: " is digitalisering niet gewoon een nieuw woord voor automatisering?". Daarbij waren we ons bewust dat in de beperkte tijd die we hadden we hier geen diepgaand antwoord op zouden kunnen creëren. We hebben ervoor gekozen om de sessie vooral te laten bestaan uit een presentatie van de resultaten van de eerdere sessies, met daarbij per thema een tweetal vragen. De eerste vraag was: "wat zijn fundamentele woorden die ontbreken?". De tweede vraag was: "wat zijn fundamentele vragen die gesteld moeten worden?".

De vragen zijn gesteld en beantwoord met Mentimeter. De resulaten hiervan zijn online beschikbaar. Voor het laatste thema zijn we alleen niet toegekomen aan de fundamentele vragen. Ik geef een overzicht van een aantal inzichten die naar boven kwamen uit de vragen die we de groep hebben gesteld. Het belangrijkste woord dat naar boven kwam rondom verdienvermogen was "waarom". Daarmee kwam al direct een basisvraag omhoog: waarom hebben we het rapport als basis genomen? Daar zou al een bepaalde vooraanname in kunnen zitten voor waar je naar kijkt. Waarom is verdienvermogen iets belangrijks als je kijkt naar de impact van digitalisering? Welk probleem lost het op om hier naar te kijken?

Als het gaat over de impact op (openbaar)bestuur kwam er niet heel nadrukkelijk één woord naar boven, alhoewel het woord "leren" wel door meer dan één persoon was ingetypt. Als je kijkt naar de vragen die zijn ingetypt dan komt daar vooral ook een "waarom" naar boven. We moeten er vooral genuanceerd naar kijken. Wat kan digitaal en waarom en hoe kunnen we voorkomen dat de menselijke maat uit het oog wordt verloren.

Kijkend naar het laatste thema, brede welvaart, zijn er een aantal worden die groter zijn: "gelijk versus gelijkwaardig" en "bruto nationaal geluk". Verder zie je eromheen dat ook hier weer een soort "waarom" naar boven komt. Er staat bijvoorbeeld ook het woord "welzijn". Mijn persoonlijke interpretatie is dat we vooral dieper moeten kijken naar wat mensen drijft en dat geld daarbij niet per definitie de drijfveer is. Het gaat er vooral om dat je mensen niet ongelukkig maakt. Dat je excessen voorkomt.

We zijn ons ook na de sessie op het congres ervan bewust dat een kritisch denken in een groep niet eenvoudig is. Als je niet uitkijkt dan blijf je snel op een te hoog niveau van abstractie hangen, deel je vooral zaken die top of mind zijn en voer je niet een diepgaand gesprek. Een goed gesprek kun je niet even snel doen, maar vraagt fundamenteel tijd. Kritisch denken is niet iets wat je snel even doet. We zijn er echter nog steeds van overtuigd dat kritisch denken een essentiële vaardigheid is in de toekomst, zeker ook voor architecten. Het belangrijkste vervolg dat we er zelf aan willen geven is dat we een boek over het onderwerp willen gaan schrijven.  

CONTACT MET DANNY