Openbaarheid van bestuur

Volgens de minister wordt de wet misbruikt door journalisten om aan nieuws te komen: “Tientallen ambtenaren hebben nu vaak een dagtaak aan de behandeling van de wob-aanvragen. Dat is het gevolg van het schot hagel dat journalisten op de overheid afvuren in de hoop dat een korreltje een primeur oplevert. Dat vind ik geen efficiënte tijdsbesteding”.

Een ander probleem is dat er mensen –of zelfs bedrijfjes– blijken te zijn die de WOB in combinatie met de Wet Dwangsom (die overheden verplicht tot het betalen van een dwangsom wanneer zij wettelijke termijnen overschrijden) hebben verheven tot businessmodel! Zij schieten lukraak verzoeken tot openbaarmaking van stukken in, in de hoop dat ambtenaren de geldende termijn overschrijden, in welk geval zij de corresponderende dwangsom incasseren.

Nu ben ik een groot voorstander van openbaarheid en transparantie (lees bijvoorbeeld mijn artikel hierover in Informatie ), maar wanneer dat slechts een instrument is om geldelijk gewin te halen uit het falen van de overheid, dan is dat een slechte zaak. En zeker als zoveel ambtenaren een dagtaak hebben aan het voldoen aan al die verzoeken, dan is het middel erger dan de kwaal. Schrappen dus, die WOB! Of toch niet?

Je kunt er namelijk ook op een andere manier naar kijken. Uiteindelijk zijn transparantie en verantwoording essentiële eigenschappen van een rechtsstaat. Je mag dan toch aannemen dat een overheidsorganisatie in al haar bedrijfsprocessen rekening houdt met mogelijke verzoeken om verantwoording zoals in de vorm van openbaarmaking van bepaalde documenten. En wanneer dat goed in de bedrijfsprocessen geborgd is, dan hoeft dat niet zo moeilijk te zijn.

Waarom kost het dan zoveel moeite om aan die WOB-verzoeken te voldoen? Is het echt zoveel werk om relevante stukken uit een bepaald dossier te leveren? Of is in veel gevallen de administratie niet toegerust op WOB-verzoeken? Wanneer documenten alleen in papieren vorm bestaan en dossiers verspreid zijn over afdelingen of zelfs organisaties, dan is het inderdaad een crime om relevante stukken te verzamelen, te kopiëren enzovoorts. Maar wanneer overheidsorganisaties hun documentbeheer goed op orde hebben, wanneer alle stukken digitaal c.q. gedigitaliseerd zijn en voorzien van de juiste metadata, en wanneer de bedrijfsprocessen hierop aangepast zijn, is het voldoen aan WOB-verzoeken een fluitje van een cent. Sterker nog, laat de burger via het internet zelf maar zoeken naar wat hij of zij relevant vindt!

Natuurlijk geef ik hiermee een heel gesimplificeerd beeld van de problematiek en zijn er diverse complicerende factoren die tot gevolg hebben dat de echt wel kundige informatiearchitecten bij de overheid dit nog niet hebben kunnen realiseren. Maar als, zoals de minister zegt, werkelijk tientallen ambtenaren hier een dagtaak aan hebben, dan maakt dat een uitstekende businesscase om met nieuwe energie dit informatievoorzieningsvraagstuk op te lossen. En het gaat dan niet alleen om de financiën, het gaat om de kwaliteit van de rechtsstaat zelf!

Erwin Oord (eoord@archixl.nl) is principal consultant en partner bij ArchiXL.